پل سازی در دوران اسلامی

پل سازی در دوران اسلامی

کمک معمار : با ورود اعراب مسلمان به ایران و انقراض سلسله ساسانیان تقریبا” پیشرفت معماری به خصوص پل سازی برای یک یا دو قرن آنقدر کند گردید که می توان گفت که در قرون اول و دوم فعالیتهای معماری ایران به طور اعم و پل سازی به طور اخص سیر نزولی خود را طی کرد و این مسئله به سه عامل بستگی داشت :

الف : اعراب از سرزمینی به ایران آمده بودند که فاقد رودخانه بزرگ و در نتیجه پلهای مهم بود . بنابراین می توان گفت که با این اوصاف و با در نظر گرفت اوضاع و احوال آن روز ، اعراب فاقد امکانات علمی کافی درباره معماری و به خصوص پل سازی بودند .

ب: فقدان امکانات و آشنا نبودن به موقعیت محلی .

ج: اشتغال زیاد اعراب به مسائل نظامی ، سیاسی ، فرهنگی فرصتی برای احداث پل برای آنان باقی نمی گذارد و به همین جهت هنگام لشکرکشی و یا در موارد ضروری دیگر اعراب کماکان مجبور به استفاده از پلهای دوران قبل بودند و احتمالا” به وسیله معماران بومی تعمیراتی جزیی نیز در آن به عمل می آوردند و احیانا” اگر احداث پل صورت می گرفت بیشتر از سوی متمکنین و افراد خیر انجام می پذیرفت .

در مورد بنای اولین پل در دوره اسلامی مدارک و ماخذ موثقی در دست نیست . در این مورد حمد الله مستوفی می نویسد :

پل خدا آفرین
پل خدا آفرین

زنگیان چند پارچه دیه است داخل مردانقم . پل خدا آفرین برآب ارس در آن حدود است. بکیربن عبد الله  ازاصحاب رسول الله علیه و سلم ساخت در سنه خمس و عشر هجری.

بر اساس همین مدرک است که پوپ و مولف کتاب تاریخ مهندسی در ایران ، این پل را اولین پل دوره اسلامی می دانند در حالی که این اظهار نظر نمی تواند دارای ارزش تاریخی باشد . با نگاهی به تاریخ کامل ابن اثیر در می یابیم که ورود اعراب به آذربایجان فتح آن در سال ۲۲ هجری صورت گرفته است .

این مسئله در تاریخ مرقوم حمد الله مستوفی ایجاد شک می کند شاید در استنساخ نسخه های متعدد اشتباهاتی در تاریخ به عمل آمده باشد . ثانیا” بدون در نظر گرفتن تاریخ مذکور با ورود لشکر اعراب مسلمان و رو در رو قرار گرفتن لشکرهای محلی در برابر آنان فرصتی باقی نماند تا ساختن جنین پل عظیمی که لااقل به سالها وقت و کار و هزینه مداوم نیاز داشته تحقق یابد .

اسناد و مدارک دیگری از جغرافیدانان و مورخین خارجی در دست است که تاریخ بنای پل را زمان هخامنشی و عصر کوروش می دانند . منجمله پروفسور آندریو رابرت بارن استاد تاریخ یونان در دانشگاه گلاسکو در انگلستان ، ژاک دو مورگان جغرافیدان فرانسوی و رنه گروسی فرانسوی این پل را به عهد کوروش نسبت می دهند .

البته این ماخذ نیز نمی تواند جنبه قطعی داشته باشد و چه اینکه اینان نیز فقط به اعتبار اینکه نام پل خدا آفرین در کتب مختلف یونانی سیروس آمده ، به این اظهار نظر پرداخته اند . با جمع بندی نظرهای گوناگونی که در این مورد ابراز شد ، می توان احتمال داد که پل خدا آفرین از آثار قبل از اسلام بوده که پس از ورود اعراب ، جهت رفع نیاز به مرمت آن همت گماشته اند و احتمالا” اولین پل بزرگی بوده که بعد از اسلام مرمت شده است و لازم به تذکر است این پل ، پل خدا آفرین که فعلا” دو مرز ایران و آذربایجان را به هم متصل می کند نمی تواند باشد بلکه انتساب اتفاقات فوق به پایه های پل ویرانی که در فاصله صد متری پل معمور فعلی به چشم می خورد درست تر به نظر می رسد .

مدارک و کتابهای دیگری نیز وجود دارد که در مورد اولین پل دوره اسلامی سخن به میان می آورد . منجمله لسترنج در کتاب جغرافیای تاریخی سرزمینهای خلافت شرقی از پل سنگی نزدیک شهر ارجان که بر روی رودخانه تاب ساخته شده یاد می کند و آن را به دیلمی پزشک مخصوص حجاج بن یوسف ثقفی نسبت می دهد . ناگفته نماند که حجاج در سال ۷۵ هجری از طرف عبدالملک بن مروان والی کوفه ، بصره ، عراق عجم ، خوزستان و فارس گردید و تا سال ۹۵ هجری حکومت فارس بی مداخله غیر با او بود .

این مطلب را هم ببینید
پل سازي در دوره ساسانيان

این حوقل در این مورد می نویسد :

(( این پل میان فارس و خوزستان قرار دارد و بی نظیر است و به عقیده من از پل قرطبه اندلس بزرگتر می باشد و آ، را بومیان فارس ایجاد کرده اند .

با توجه به اینکه در رد این مطالب ماخذ دیگری وجود ندارد و در کتب دیگر نیز از اولین پل دوره اسلامی به صراحت ذکری به میان نیامده است می توان ادعا کرد که پل مزبور اولین پل دوره اسلامی بوده که در بین سالهای ۷۵ تا ۹۵ توسط دیلمی پزشک مخصوص حجاج که یکی از توانگران فارس بوده احداث شده است .

به طور کلی در دوران اسلامی پل سازی به دو صورت انجام  می گرفت :

۱- احداث پل که از قرن چهارم به بعد پیشرفت زیادی نمود .

۲-   تعمیر و بازسازی پلهای قدیمی .

هر چند مرمت و باز زنده سازی پلها در تمام دوره های بعد از اسلام صورت می پذیرفت اما بازسازی اساسی پلهای قدیمی در قرون اولیه اسلامی به دو صورت انجام می شد .

الف : تقویت و مرمت طاقها :

این نوع مرمت که مرمت تکمیلی نیز نامیده می شود در زمانی صورت می گرفت که بخشهایی از طاق چشمه های پل نیاز به تقویت داشت . این نوع تعمیرات بیشتر در پلهای منطقه خوزستان ،لرستان و فارس دیده می شود . مهمترین پلی که طاقهای آ، تقویت شده پل کوار است که بر سر راه فیروز آباد بر روی رودخانه قره آقاج قرار دارد که بنایش از زمان ساسانیان بوده ولی در عصر آل بویه چند دهانه آن مجددا” زیر بندی شده است .

ب.: احداث طاق بر روی پایه های قدیمی :

احداث طاق بر روی پایه های قدیمی دارای محاسنی بوده است .

۱- در وقت و هزینه پی کنی و شالوده ریزی و پایه سازی صرفه جویی شده است .

۲- پایه های بعضی از پلها که بر روی صخره طبیعی قرار داشت دارای استحکام و مقاومت زیادی بوده است . مهمترین پلها که دارای پایه های ساسانی و طاقهای دوره اسلامی هستند عبارتند از پل شهرستان در اصفهان ، پل خیرات در بهبهان و چند پل در لرستان که به وسیله ابوالنجم بدر بن حسنویه مرمت گردیده است .

,

Related Posts

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

این فیلد را پر کنید
این فیلد را پر کنید
لطفاً یک نشانی ایمیل معتبر بنویسید.

فهرست