پل سازی در دوره عهد هخامنشی  و آشوریها

پل سازی در دوره های اولیه در ایران ( عهد هخامنشی و عهد آشوریها )

پلهای اولیه

شاید دست یابی به این سوال که پل سازی از چه زمانی و توسط چه کسانی آغاز شده مشکل باشد ، ولی بدون شک انسان در هر دوره ، با هر وسیله ای ممکن به مقابله با مشکلات و موانعی که طبیعت برایش به وجود آورده پرداخته و سعی نموده که با فکر و تدبیر این موانع را از سر راه خود بردارد .

قطعا” از همان هنگام که بشر توانست برای گذر از جویها و رودخانه های کوچک ، از ابتدایی ترین راه یعنی استفاده از تنه درختان سود جوید ، می توان گفت که کار پل سازی آغاز شده است .

چنین به نظر می رسد که انسان در مراحل بعدی ، تجربیات گذشته را به کار گرفته و برای عبور از رودهای عریض و کم عمق و یا مسیلها ، این گونه چاره اندیشیده که در هنگام کم آبی در وسط آن تکیه گاهی ساخته و تنه درختان بلند در دو سو ی این ساحل و این تکیه گاه قرار دهد و بدین وسیله مشکل عبور و مرور را در این موارد حل نماید .

مولف کتاب تاریخ مهندسی در ایران از یک نوع پل دیگری که در ابتدا مورد استفاده قرار گرفته است به نام پل معلق یاد می کند . وی بدون اینکه سندی ارائه دهد از چگونگی احداث آن سخن می گوید :

(( برای احداث این نوع پلها ، غالبا” بر دو ساحل رود سکویی ساخته و پل معلق که معمولا” چوبی بوده از رسنی که به دو ساحل رود و بر فراز سکوها به طور موازی متصل کرده بودند آویزان می شد .))

هر چند امروزه این پلهای چوبی در برابر پلهای عظیم صدها متری به نظر بازیچه و مضحک می آید ولی همین چیز ساده قطعا” در تاریخ زندگی نانوشته بشر نقش حیاتی و موثر ایفا می نموده است .

پل سازی تا عهد هخامنشی

از گذشته پل سازی در ایران ، تا دوره تاریخی اطلاع دقیقی نداریم تنها منبعی که اطلاعات ذیقیمت ولی محدودی از احداث قدیمی ترین پل در اختیارمان قرار می دهد ، فقط اشاره به وجود پلی می نماید که توسط آتاخوشو خواهرزاده شیلخاخا دومین پادشاه سلسله آباراتی ( حدود۱۸۰۰ تا ۱۷۰۰ پیش از میلاد ) بر روی رودخانه اولای ( کرخه ) جهت ارتباط قصر بزرگ خود به شهر شوش احداث نمود .

لیکن هیچگونه توضیحی مبنی بر چگونگی احداث پل و مصالح ساختمانی به کار رفته در آن ارائه نمی دهد .

پل سازی در عهد آشوریها

منابع و متون تاریخی حکایت از احداث پلهای عظیمی می نماید که در عهد آشوریها و مخصوصا” فرمانروایان بابل ساخته شده بود .بر اساس این منابع ، احداث اولین پل ، در زمان تیگلات پیلسر اول ، بیست و ششمین فرمانروای آشور در سال ۱۱۳۰ ق. م. صورت گرفته است .

(( او تمام مللی را که در اطراف سرزمین آشور به سر می بردند ، از خلیج فارس گرفته تا دریای مدیترانه سرکوب نمود . وی طی اولین لشکرکشی خویش قبیله موسکی را گوشمالی دارد و پلهای عظیمی بر قسمت علیای دجله زده و قشون خویش را از روی آن عبور داد.))

سرزمین پهناور آشور چندین شهر بزرگ داشت و معروفترین و مستحکمترین آنها بابل بود که بعد از سقوط نینوا ، مقر حکومت بدانجا انتقال یافت . شهر بابل به صورت مربع شکل ،در دشت وسیعی واقع بود و به واسطه رودخانه عریض و عمیق و پر آبی که از وسط آن می گذشت به دو قسمت تقسیم می شد . فرمانروایانی که بر این شهر حکمرانی می کردند به ساختن برج و بارو و معابد و پلهای عظیم همت گماشتند .

برخی از مورخین و باستان شناسان احداث اولین پل را نیز به همین دوره نسبت می دهند که بر روی فرات در شهر بابل زده شده است . منجمله Singer  معتقد است که قدیمیترین پلی که تا حدی جنبه مهندسی داشته پل بابل بوده که دو قسمت شهر را به هم متصل می کرده است . در مورد ساختن این پل و بانی آن نظرات مختلفی ابراز شده است .

قدیمی ترین نوشته در این مورد ، کتاب تاریخ هرودت مورخ یونانی است که شرح جالبی از حفر دریاچه و تغییر مسیر رودخانه فرات و احداث پل بابل به وسیله نیتوگریس ارائه داده و می نویسد :

((… شهر بابل به واسطه رودخانه به دو قسمت جداگانه تقسیم شده بود ، در سلطنت پادشاهان سابق اگر کسی می خواست از یک طرف این شهر به سمت دیگر برود ناچار بود قایقی سوار شود . که به نظر من خیلی پرزحمت بوده بنابراین نیتوگریس در حالی که امر به حفر دریاچه داد به فکر افتاد از آن طوری استفاده کند که فوری این زحمت و اشکال را بر طرف ساز د و ساختمان دیگری نیز از سلطنت او در بابل به یادگار بماند پس امر داد که توده عظیمی از سنگ های تراشیده فراهم آوردند و همین که فراهم شد و کندن دریاچه نیز به اتمام رسید تمام آب فرات را به این حفره داخل کنند و بنابراین در حالی که حوض پر می شد مسیر طبیعی رود هم خشک می گشت و در همین حین وی دست به کار شد .

اول در کناره های رودخانه در درون شهر بندرگاههای آجری ساخت … بعد با موادی که فراهم کردند ملکه یک پل سنگی نزدیک وسط شهر بنا کرد که قطعات آن با آهن و سرب به هم متصل شده بود .

هنگام روز سکوهای چوبی چهارگوش از بندری به بندرگاه دیگر می گذاشتند که عابرین رودخانه از روی آن می گذشتند ولی شامگاه آنها را بر می چیدند که مانع عبور مردم از یک طرف به سمت دیگر که به منظور ارتکاب دزدی در مواقع تاریکی می رفتند بشود . بعد از آن که آب رودخانه آن حفره را پر کرد و ساختمان پلها تمام شد فرات را باز به مسیر اولی برگرداندند . ))

مولف کتاب (( تاریخ مهندسی در ایران )) بانی پل مزبور رانبوچاد فرمانروای بابل در هزاره اول ق.م. می داند و می نویسد :

((… این پل ۴۰۰۰ متر طول و ۹ متر عرض داشته است . گذرگاه این پل از چوب و بر روی پایه سنگی میانی ساخته شده بوده است .))

هر چند که ماجرای فوق و اظهار نظر اخیر که طول پل را به ۴۰۰۰ متر تخمین زده مبالغه آمیز به نظر می رسد ، لیکن نشانگر این امر است که در این دوره فکر احداث پل وجود داشته است .

در این زمینه نظر دیگری ارائه شده که قدیمی ترین پل را پل شهد نینوا می داند که در زمان سناخریب ((۶۸۲-۷۰۵ )) قبل از میلاد ساخته شده است .

البته نظرات گوناگون دیگری نیز در مورد احداث اولین پل ابراز شده که در این مختصر نمی گنجد فقط به ذکر یک نمونه دیگر از همین دوره اکتفا می شود و آن چگونگی بنای باغهای معلقه توسط سمیرامیس اولین ملکه بابل است که در حدود ۸۰۰ ق. م. می زیسته و از آن جا که باغهای معلقه ارتباط نزدیکی با احداث پل دارند ، می تواند جالب توجه باشد .

(( حدائق معلقه که صحبتش در افواه زیاد و در اساطیر وارد است ،عبارت بود از یک پل ضربی که توسط ملکه فوق الذکر ( سمیرا میس ) احداث گردیده و درختها و گلهای زیادی را در کنار و بالای آن کاشته بودند و از آنجا که عکس این اشجار در آب می افتاد به آن حدائق معلقه نام نهادند . ))

ناگفته نماند که درباره حدائق معلقه بابل نظرات مختلفی ابراز شده که از حوصله این بحث خارج است .