کمک معمار : قرن چهارم هجری مقارن است با حکومت دو طایفه شیعی مذهب در ایران . یکی از دو طایفه مشهور ال بویه یا دیلمیان بودند که در همدان ، ری ، اصفهان ، عراق و خوزستان حکمرانی داشتند و دیگری طایفه کردهای حسنویه بودند که در لرستان و کردستان ، ریاست شاخه ای از کردان برزکانی بنام برزنی را داشتند .
با مرگ حسنویه پسران وی به دو امیر دیلمی عضدالدوله و فخرالدوله پناه بردند . پس از بازگشت عضدالدوله به بغداد ابوالنجم بدربن حسنویه ( ۴۰۵-۳۶۹ ) استقلالی به هم زد و دنباله کارهای اصلاحی پدر را پیش گرفت و با کوشش زیاد بر تمام مشکلات پیش آمده فائق آمد و در توزیع عادلانه خراج ، احداث بناها به خصوص پلهای عظیم کوشش نمود هم اکنون بقایای پل عظیم کشکان – کلهر و چندین پل دیگر در منطقه لرستان ، از آثار وی دیده می شود .
دیلمیان نیز توجه زیادی به عمران و آبادانی مناطق تحت فرمانروایی خود داشته به همین جهت نه تنها اکثر پلهای ویران موجود در آن زمان که نیازمند تعمیر بود به دست آنها تعمیر شد بلکه به احداث پلهای بزرگ و سدهای عظیمی همت گماشتند که اگر فقط پل بند امیر و پل بند تیلکان را به عنوان نمونه آثار این دوره در نظر بگیریم دوران دیلمیان را می توان از نقطه نظر ساختمانی به خصوص پل سازی یکی از دوران درخشان معماری به حساب آورد
ابن بلخی که کتاب خود را چند سالی بعد از احداث پل بند امیر تالیف نموده در مورد آن می نویسد :
(( بند عضدی هم آنست کی در جهان مانند آن نیست وصفش کی این نواحی کربال پیش از این بند صحرا بود بی آب و علف عضدالدوله تقدیر کرد کی چون این بند می بساخت آب رود کر به آن صحرا عظیم می گرفت . پس مقدرانرا و صانعان را بیاورد مالها بسیار بذل کرد تا مصرفهای آب بساختند از چپ و راست رود کر پس شادروانی عظیم کرد از سنگ و صهروج در پیش و پس بند و آنکه این بند بر آورد از معجون صهروج و ریگ ریزه چنانکه آهن بر آن کار نکند و هرگز آنرا خللی نرسد و نواحی سربند چندانست کی دو سوار بر آن برود در آب نیافته شد و جویها ساخته اند بر آن …))
علاوه بر آن آنچه از متون تاریخی و مشاهدات سیاحان و جهانگردان ایرانی و خارجی بر می آید ، پلهای دیگری نیز در این دوره ساخته شد که به عنوان مثال به پل هندوان می توان اشاره نمود . در کتاب جغرافیای تاریخی خوزستان آمده است :
(( اهواز بدو محله بزرگ تقسیم می شد بین دو محله که نهر شاجرد آن را از هم جدا می کرد پلی بنام هندوان بسته بودند که دو محل را به هم می پیوست .))
مقدسی می گوید :
(( مسجدی با صفا در کناره آن پل بود عضدالدوله مسجد و پل را خراب کرد و شهر را از اول بساخت که به نام او شود اما باز هم ( پل جدیدی که ساخته بود ) به نام پل هندوان نامیده شد .))
در نیمه دوم قرن چهارم هجری نیز شخصی به نام ابوطالب نو بندگانی پلی بر روی رودخانه خوبذان در یک منزلی شهر نو بندگان بر سر راه شیراز – بهبهان ساخت .
از جمله پلهای دیگری که تعمیر آن را به این دوره نسبت می دهند پل خورزاد است . ابودلف آن را یکی از شگفتیهای جهان می داند و می نویسد :
(( پل مزبور بر رودخانه خشکی که فقط هنگام طغیان آب باران آب دارد ساخته شده و در آن هنگام این رودخانه به دریای خروشانی مبدل می شود که پهنای آن در روی زمین به یکهزار ذراع و عمق آن به ۱۵۰ ذراع و پهنای کف آن به ده ذراع می رسد . ساختمان این پل از پایین تا کف زمین با سرب و آهن انجام شده و هر قدر بنا بالا آید از عرض آن کاسته و دهانه اش تنگ تر می شود … این پل دارای یک طاق و بسیار محکم است و از شگفتی های هنر معماری به شمار می رود .
پل مزبور به دست مسمعی خراب شد و زمانی به این حال باقی ماند و کسی توانایی ترمیم آن را نداشت … سالیان دراز این وضع ادامه داشت تا آنکه ابو عبد الله محمد بن احمد القمی معروف به شیخ وزیر حسن بن بویه آن را ببست پس مهندسین را جمع کرد و تمام قدرت خود را در آن به کار برد و کارگران با زنبیل های مخصوص که با طناب به قرقره آویزان می شد پایین می رفتند و چون به پایه های پل می رسیدند سرب و آهن گداخته را بر روی تکه های سنگ می ریختند . پس از چند سال کار توانستند طاق پل را بسازند . می گویند هزینه ساختمان مجدد این پل بجز اجرت کارگران که بیشتر از دهات ایذج و اصفهان جلب شده بودند سیصد و پنجاه هزار دینار برایش تمام شد .
