نظر حاکمان اسلامی در مورد آپارتمان نشینی – رایگان

چکیده

مقام معظم رهبری: از منظر سبک زندگی اسلامی، خانه محلّ آرامش اعضای خانواده و حریم خصوصی افراد آن است و نوعی حجاب برای عفاف خانواده است. لذا تمام اصولی که یک فرد برای حفظ عفّت خود مراعات می کند در ساختمان هم باید مراعات شود.

نخستین تجربه های خانه سازی مدرن در اواخر دوره قاجار صورت گرفت. خانه، به عنوان خصوصی ترین قلمرو فردی، مکانی است که حریم ها در کامل ترین شکل کالبدی و فیزیکی در آن متجلی می شوند.

ولیکن به دلیل پیروی از “فرهنگ جهانی شده غرب”، معیشت ایرانی متحول و دگرگون شده است و روش های جدید همزیستی و “زندگی آپارتمان نشینی”، عرصه های خصوصی و نیمه خصوصی را تغییر داده است.

خانه ها در طول تاریخ ایران و در گذر برهه های حساس، کالبد خود را به دست آوردند و متأثر از آیین های اسلامی و ایران باستان، روند تکاملی شان را با پیشرفت ها و پسرفت ها طی کردند.

در سالیان اخیر، معماری معاصر ایران در بستری شکل گرفته که از جریانهای مدرنیته، صنعتی شدن و جهانی شدن به طور مداوم تأثیر پذیرفته است و سبک زندگی مردم و به دنبال آن کالبد و محیط زیست را تغییر داده است.

مهم ترین و تاثیرگذارترین اقدام در نهادینه سازی سبک زندگی اسلامی ایرانی در فرهنگ آپارتمان نشینی، آموزش و فرهنگ سازی می باشد.

مدارس بهترین مکان برای آموزش سبک زندگی اسلامی به پدران و مادران آینده است و بسیاری از دانش آموزان بیش از خانواده و والدین از معلمان خود الگوبرداری می کنند که این امر مسئولیت این وزارتخانه را به مراتب حساس‌تر می‌کند.

صنعت ساختمان یکی از صنایع مهم در کشور است که باید نظم، استحکام و زیبایی را در آن به عرصه ظهور رساند و مهندسان در این زمینه میراث‌دار سرمایه‌هایی عظیم هستند.

فهرست مطالب

مقدمه. ۱

خانه از منظر مقام معظم رهبری… ۲

“آپارتمان نشینی” و دگرگون شدن حریم ها در “سبک زندگی اسلامی- ایرانی”. ۲

استحاله “خانه ایرانی” در دوران رژیم پهلوی… ۴

۱) تنوع فرهنگی… ۶

۲) تضاد فرهنگی… ۷

۳) ضعف در روابط صحیح اجتماعی… ۷

۴) فضا. ۷

۵) کمبود فضای فرهنگی، آموزشی و تفریحی… ۷

راهکارهای نهادینه سازی سبک زندگی اسلامی ایرانی در فرهنگ آپارتمان نشینی… ۸

الف) وزارت آموزش و پرورش…. ۹

ب) وزارت راه و شهرسازی… ۹

ج) شهرداری های کل کشور. ۱۱

بیان شکل معماری شهری و فرهنگ عمومی از نظر آیت ا… خامنه ای… ۱۲

نتیجه گیری… ۱۴

منابع.. ۱۵

مقدمه

آداب و رسوم و ضوابط معماری چگونه تعیین می‌شود؟ شارع مقدس اگر قالب معماری می‌داد، جلوی تکامل را می‌گرفت. محتوای آثار معماری کشور های اسلامی با معماری اسلامی یا آنچه که قبلاً در مورد معماری قدیم آمده است، فرق دارد. اگر معماری اثری را ارائه دهد که در آن ایده های غیر اسلامی خود یا دیگران را به کار گرفته باشد؛ دیگر آن اثر معماری، معماری اسلامی نیست؛ بلکه معماری‌ای است با ایده­های متفاوت یا حتی معماری من درآوردی.

پس چگونه می‌توان اثری را با معماری اسلامی به وجود آورد یا چگونه می‌توان آن را که کمتر اسلامی است، بیشتر اسلامی نمود؟ فراموش نشود وقتی که صحبت از کلمه اسلامی به میان می‌آید، در مقابل آن، کلمه غیر اسلامی هم وجود دارد. لذا این سؤال مطرح می‌شود: معماری اسلامی چیست؟

خانه از منظر مقام معظم رهبری

مقام معظم رهبری: از منظر سبک زندگی اسلامی، خانه محلّ آرامش اعضای خانواده و حریم خصوصی افراد آن است و نوعی حجاب برای عفاف خانواده است.

لذا تمام اصولی که یک فرد برای حفظ عفّت خود مراعات می کند در ساختمان هم باید مراعات شود. پس خانه باید جوری طرّاحی شود که اعضای آندر آرامش بوده و از گزند نگاه نامحرمان در امان باشند. کلّ حریم داخلی خانه باید از نگاه بیگانگان در امان باشد، و اتاق خواب والدین باید از نگاه فرزندان در امان باشد، و هنگام وجود میهماننامحرم در خانه، زنان خانه و حتّی مردان خانه باید بدون دیده شدن توسّط میهمان بتوانند در خانه رفت و آمد کنند.

لذا درمعماری قدیم کشورمان ـ که تا حدودی مبتنی بر تعالیم اسلام بوده ـ به اصطلاح اندرونی و بیرونی برمی خوریم. اندرونی قسمتی از خانه است که میهمان نامحرم، نسبت به آن دید ندارد؛ لذا افراد خانه بدون آنکه دیده شوند می توانند با حضور میهمان هم زندگی طبیعی خود را داشته باشند. نه مثل معماری امروزی که تا میهمان هست صاحبخانه ـ بخصوص خانمها ـ آسایش ندارند.

آیا طراحی و ساخت خانه و آپارتمانی که صدای محارم از آن به بیرون یا به خانه همسایه منتقل شود مباح است؟

مقام معظم رهبری: نه تنها مباح نیست بلکه خلاف عفّت بوده و مشکل شرعی دارد

“آپارتمان نشینی” و دگرگون شدن حریم ها در “سبک زندگی اسلامی- ایرانی”

نخستین تجربه های خانه سازی مدرن در اواخر دوره قاجار صورت گرفت. اما این تجربیات آنقدر فراگیر نبودند که بتوان در آن ها دنبال نخستین نشانه های خانه های مدرن ایرانی گشت تا اینکه با ظهور حکومت پهلوی و تغییرات گسترده در کلیت نظام اجتماعی و شکل گیری طبقات جدید، معماری خانه های مسکونی به صورتی فراگیر دست خوش تغییر شد.

خانه، به عنوان خصوصی ترین قلمرو فردی، مکانی است که حریم ها در کامل ترین شکل کالبدی و فیزیکی در آن متجلی می شوند. با مطالعه و تعمق در زوایای جامعه ایرانی و تعاملات فردی و اجتماعی آن، در می یابیم که نگرش و نحوه زندگی امروز ما نیز به پیروی از گذشتگان مان و براساس مشخصه های فرهنگ اسلامی و ایرانی، تا حدود زیادی درونگرا است.

ولیکن به دلیل پیروی از “فرهنگ جهانی شده غرب”، معیشت ایرانی متحول و دگرگون شده است و روش های جدید همزیستی و “زندگی آپارتمان نشینی”، عرصه های خصوصی و نیمه خصوصی را تغییر داده است.

رهبر معظم انقلاب در مهرماه سال گذشته، در دیدار با جوانان استان خراسان شمالی،نکات مهمی را درخصوص سبک زندگی اسلامی- ایرانی و جایگاه این مقوله در پیشرفت کشور بیان کردند.از دیدگاه ایشان، سبک زندگی، بخش نرم افزاری تمدن است و عدم پیشرفت در آن سبب می شود که بخش ابزاری (علم،اختراع،صنعت،سیاست، اقتدار سیاسی و نظامی، اعتبار بین المللی،تبلیغ و ابزارهای تبلیغ) به تنهایی نتواند جامعه را به رستگاری رهنمون سازد.

در حقیقت، سبک زندگی منطبق بر جهان بینی اسلام، ایمان به یک لنگرگاه اصلی اعتقاد است.برای ساخت این بخش از “تمدن نوین اسلامی” می بایست به شدت از تقلید پرهیز کرد و راهکاری همه جانبه در مقابله با “جهانی سازی به سبک غربی” طراحی کرد.رهبر انقلاب در این خصوص ۲۰ سئوال را خطاب به همه مردم ایران مطرح کردند.یکی از سوالات این بود:

 

“الزامات آپارتمان نشینی چیست؟ آیا رعایت می شود؟”

قبل از پرداختن به ابعاد این سوال، اشاره ای داریم به یک واقعه در صدر اسلام. عده ای از اصحاب رسول اکرم (ص) به سرپرستی جعفربن ابی طالب ، با مشورت پیامبر(ص) تصمیم گرفتند که به سرزمین حبشه مهاجرت کنند تا از یک سو برای مدتی از فشار مشرکان مکه درامان باشند و از سوی دیگر، فرهنگ قرآنی را تبلیغ کنند .

سخنگوی این جمع ، “جعفر بن ابی طالب”، در ملاقات با فرمانروایی غیر مسلمان، تلاش کرد با ترسیم فرهنگ جاهلیت، برنامه های قرآنی را نشان بدهد.

و چون وقت تشریح کلی مباحث نبود، مسائل زبده خاصی را مطرح کرد، که موضوع همسایه و رعایت امور مجاوران یکی از آنها بود. وی در این خصوص گفت: رسول اکرم(ص) در این باره فرمودند: «ما زال جبرئیل یوصینی بالجار حتی ظننت انه سیورثه؛  آن چنان جبرئیل درباره همسایه به من سفارش می نمود ، که تصور کردم همسایه از همسایه ارث می برد»

استحاله “خانه ایرانی” در دوران رژیم پهلوی

اگر نگاهی به گذشته ایران داشته باشیم، درمی یابیم که همه اجزای خانه ایرانی، فلسفه و تعریف روشن و معینی داشت که ناظر به ملاحظات اخلاقی، رفتاری، مذهبی و فرهنگی بود و نیازهای ارتباطی را در تعریف انسان ایرانی تأمین می­کرد.

خانه ها در طول تاریخ ایران و در گذر برهه های حساس، کالبد خود را به دست آوردند و متأثر از آیین های اسلامی و ایران باستان، روند تکاملی شان را با پیشرفت ها و پسرفت ها طی کردند. نخستین تجربه های خانه سازی مدرن در اواخر دوره قاجار صورت گرفت.

اما این تجربیات آنقدر فراگیر نبودند که بتوان در آن ها دنبال نخستین نشانه های خانه های مدرن ایرانی گشت تا اینکه با ظهور حکومت پهلوی و تغییرات گسترده در کلیت نظام اجتماعی و شکل گیری طبقات جدید، معماری خانه های مسکونی به صورتی فراگیر دست خوش تغییر شد.خانه هایی که تا پیش از این، در ۲ دسته کلی، خانه اربابان و خانه رعیتان، قرار می گرفتند، حال به شکل کاملا متفاوتی در حال گسترش بودند.

این تغییرات به دنبال مدرنیته پهلوی، با اقدامات ساختارشکنانه رضاشاه و نفوذ قاطع و بی‌تخفیف نشانه های غربی در دوره پهلوی دوم، خانه‌های ایرانی را از شکل سنتی خود در قالب فضاهای درونگرا، به خانه های جدید تغییر شکل داد. بدین ترتیب بسیاری از اجزای خانه های ایرانی در شکل‌های جدیدی استحاله شد و تغییر ماهیت دادند.

فرهنگ آپارتمان نشینی چگونه وارد ایران شد؟

آپارتمان نشینی در دهه سوم و چهارم قرن بیستم و به دنبال جنگ اول و دوم جهانی که ویرانی‌های زیادی را در پی داشت، در اروپا ابداع شد. در حقیقت، به دلیل خیل عظیم مردم بی سرپناه و کمبود زمین، خانه هایی متراکم و ارزان قیمت برای این گروه از مردم ساخته شد. اکنون نزدیک به چهار دهه است که آپارتمان نشینی، با همه محاسن و معایبی که دارد، در کشور ما نیز متداول شده است.

گرانی و محدودیت زمین ، امنیت بیشتر در مجتمع های مسکونی، توان مالی شهروندان و دیگر عوامل موجب شد تا آپارتمان ها و مجتمع های مسکونی در کلانشهرها، با هدف توسعه مسکن ارزان قیمت و به عنوان راه حلی برای مشکل تامین مسکن به کار گرفته شود.

براساس آمارهای استخراج شده از نشریه سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۳۵، از مجموع کل آمار جمعیت نزدیک به ۱۹ میلیونی کشور،۳۲ درصد ساکن شهرها و ۶۸ درصد ساکن روستاها بوده اند.

این در حالیست که براساس آمار مندرج در همان نشریه در سال ۱۳۸۵، این نسبت معکوس شده و به ۶۸ درصد ساکن شهرها و ۳۲ درصد ساکن روستاها برای جمعیت نزدیک به ۷۰ میلیونی کشور تغییر کرده است.این آمار از یک سو نشان دهنده افزایش جمعیت و از سوی دیگر حاکی از رشد سریع شهرنشینی است.

شهرنشینی امروز، تنها محصول مهاجرت روستاییان به شهرها نیست؛ بلکه این روستاها هستند که خود در حال دگردیسی و شَهریت یافتن می باشد و این از پیامدهای ناگزیر توسعه انسانی است و در پی این تغییرات، کیفیت و کمیت قلمروها و عرصه های فردی و جمعی دچار دگرگونی شده است. این اتفاق موجب شد تا در پی تقلید ناشیانه از فرهنگ غربی، ساختار زندگی ایرانی، هم به لحاظ کالبدی و هم به لحاظ محتوا به شدت تحت تأثیر قرار گیرد. نام این پدیده نوظهور، آپارتمان، و آداب زندگی در آن، موسوم به فرهنگ آپارتمان نشینی شد.

در حال حاضر ۲ مسأله مهم درخصوص آپارتمان نشینی در کشور وجود دارد:

۱) ساختار: که شامل معماری آپارتمان می شود. در این خصوص، “کیفیت ساخت” و “اصالت فرهنگی”، دو فاکتور اساسی می باشد. رهبر معظم انقلاب، درخصوص توجه به مضمون در معماری چنین می فرمایند: ما اصرار داریم که معماری‌ها، مضمون داشته باشند. چون معماری، محسوس‌ترین نماد زندگی است. اگر شما به زندگی اجتماعی نگاه کنید، بیش از آثار معماری، چه چیز چشمتان را می‌گیرد؟ هر جا راه می‌روید، در و دیوار است، سقف است، کوچه و بازار است. معماری، این قدر گستره‌اش وسیع و گسترش‌اش زیاد است.

بنابراین، اگر معماری مضمون داشت، همه فضای مادی زندگی دارای مضمون می‌شد و معنویت پیدا می‌کرد. اگر مضمون نداشت، چیز پوچ و بیهوده‌ای می‌شد. مثل خیلی از معماری‌هایی که متأسفانه تا امروز هم ادامه دارد! ساخته‌اند، اما پوچ! آهن، سیمان و آجر و مصالح دیگر را روی هم گذاشته‌اند؛ که هیچ معنایی ندارد و هیچ مضمونی را به ذهن انسان منتقل نمی‌کند. یا احیاناً وجه دیگر این مساله، تقلید موضوع از غربی ها می باشد. این مسأله موجب خودباختگی فرهنگی در میان ایرانیان شده است و در ارکان دیگر نیز تسری یافته است.

۲) محتوا: “روابط میان اعضای خانواده” و “روابط میان همسایگان” دو محور اصلی در این خصوص می باشد. طراحی فضا و مدیریت فضا، برای مدیریت رفتاری است که داخل آن فضا اتفاق می‌افتد؛ یعنی رفتارهای داخل یک فضا را می‌توان با نوع طراحی مدیریت کرد. از این رو، معماران در گذشته در خلق آثار هنری خود از منبع طبیعت، فرهنگ و مذهب الهام می‌گرفتند و از این سه رکن در طراحی و معماری ساختمان‌ها بسیار بهره می‌بردند.

انگیزه‌ اصلی معماران سنتی ایرانی بیان و انعکاس مفاهیم فرهنگی و باورهای دینی مردم از یک سو و تحت تأثیر قرار دادن رفتارهای مردم توسط این عناصر از سوی دیگر بوده است.

در مجموع می توان مسائل و مشکلات فرهنگی و اجتماعی مجتمع های آپارتمانی را به قرار زیر دسته بندی نمود:

۱) تنوع فرهنگی
ساکنان آپارتمانها عمدتا از مهاجران روستاها و شهرهای کوچکتر هستند،که با فرهنگ های متفاوت در این مجموعه ها ساکن می شوند.

۲) تضاد فرهنگی
به جهت وجود خرده فرهنگها و آداب و رسوم متفاوت خانواده ها و از آنجا که در مجموعه های آپارتمانی افراد ارتباط نزدیکتر و بیشتری با هم دارند، تضادهای فرهنگی بروز بیشتری دارد.

۳) ضعف در روابط صحیح اجتماعی
ازسویی تنوع و تضاد فرهنگی و از سوی دیگر تراکم جمعیتی و نداشتن روابط منسجم اجتماعی سبب شده است،که روابط ضروری اجتماعی شکل سازمان یافته و منظم به خود نگیرد.

۴) فضا
فضا و زیر بنای محدود واحد های مسکونی سبب بروز تراکم جمعیتی در مجتمع های مسکونی شده است.

۵) کمبود فضای فرهنگی، آموزشی و تفریحی

در سالیان اخیر، معماری معاصر ایران در بستری شکل گرفته که از جریانهای مدرنیته، صنعتی شدن و جهانی شدن به طور مداوم تأثیر پذیرفته است و سبک زندگی مردم و به دنبال آن کالبد و محیط زیست را تغییر داده است. در زمان گذشته یک آئین “سازمان یابی فضا” وجود داشته که همه آن ساختمان‌ها با آن اصول ساخته شده‌اند.

این در حالی است که در دنیای امروز مسئله ای به نام “الگوی بازار” خودش را به فرهنگ ما تحمیل کرده است و استفاده از این الگو موجب شده که بدون در نظر گرفتن شرایط طبیعی محیط و منطقه، خانه های ایرانی در همه کشور با همین روش ساخته شوند، به نحوی که رشد کمّی و کاهش کیفیت، جامعه را به سمت ساختمان سازی و “بساز بفروشی” که نوعی سرمایه‌گذاری تضمین شده است، سوق داده و آنچه که مورد بی‌توجهی واقع شده، معماری به مفهوم واقعی کلمه است.

تقلید از معماری مدرن غربی به گسترش شهرنشینی و تسلط روز افزون ماشین بر زندگی مردم منجر شده است؛ همچنین بسیاری از هنجارهای مناسب زندگی را تحت تأثیر قرار داده و بیهنجاری و ناهنجاری را جایگزین آن کرده. آنچه تولید میشود ساختمان سازی است نه معماری، رشد شهری است نه شهرسازی. مراد از معماری و شهرسازی، خلق آگاهانه و اندیشمندانه فضا برای زندگی فرد و جامعه است.

بنا به آمار موجود قریب ۷۰ درصد جمعیت کشور در آپارتمان ها سکونت دارند لذا برای تنظیم روابط آپارتمان نشینی میان شهروندان قانون تملک آپارتمان ها نقش مهمی در ساماندهی و نظام مند نمودن روابط آنان ایفا می نماید.

اما واقعیت این است که کاهش مشکلات آپارتمان نشینی به چیزی بیش از وجود قانون نیاز دارد و آن نهادینه شدن فرهنگ و اخلاق آپارتمان نشینی در کشور است و تحقق این امر مستلزم کار فرهنگی از طریق مبادی مختلف از جمله رسانه ها است که می بایست الزامات آپارتمان نشینی را و همچنین قوانین حاکم بر زندگی اجتماعی در آپارتمان نشینی را برای مردم بازگو نمایند و آنان را با حقوق یکدیگر آشنا و آگاه سازند.

راهکارهای نهادینه سازی سبک زندگی اسلامی ایرانی در فرهنگ آپارتمان نشینی

مهم ترین و تاثیرگذارترین اقدام در نهادینه سازی سبک زندگی اسلامی ایرانی در فرهنگ آپارتمان نشینی، آموزش و فرهنگ سازی می باشد. متولیان امر در این خصوص با دو گروه اصلی مواجهند. اولین گروه، عموم مردمی می باشند که در آپارتمان ها زندگی می کنند و دومین گروه، دانشجویان، مهندسین و جامعه متخصصین کشور می باشند.

رسانه ملی: این سازمان، پرمخاطب ترین و اصلی ترین متولی در این حوزه می باشد. شاید بدون اغراق میتوان گفت که تمامی ۷۵ میلیون ایرانی، مخاطب این رسانه هستند و این پتانسیل، قدرت تأثیرگذاری این متولی را دوچندان خواهد کرد، ولیکن متاسفانه تاکنون برنامه ای کلان و منسجم برای گروه های مختلف سنی توسط رسانه ملی تهیه نشده است.

ساخت برنامه های “پویا نمایی”،دعوت از کارشناسان مذهبی و پژوهشگران و تشریح ابعاد زندگی اسلامی-ایرانی، دعوت از کارشناسان حوزه ساخت و ساز و تهیه فیلم و سریال با موضوع فرهنگ آپارتمان نشینی، از جمله راهکارهای پیشنهادی در رسانه ملی می باشد.

الف) وزارت آموزش و پرورش

 بی‌شک ﻣﺪرﺳﻪ زﯾﺒﺎﺗﺮﯾﻦ ﺗﺠﻠﯽﮔﺎه ﻧﻈﺎم ﺗﻌﻠﯿﻢ و ﺗﺮﺑﯿﺖ اﺳﺖ و اگر بخواهیم به سبک زیبایی از زندگی دست یابیم باید در این نهاد پایه‌هایش ریخته شود. مدارس بهترین مکان برای آموزش سبک زندگی اسلامی به پدران و مادران آینده است و بسیاری از دانش آموزان بیش از خانواده و والدین از معلمان خود الگوبرداری می کنند که این امر مسئولیت این وزارتخانه را به مراتب حساس‌تر می‌کند.

این ها در حالیست که به اعتقاد کار‌شناسان نظام آموزشی و دلسوزان حوزه تعلیم و تربیت،آموزش سبک زندگی اسلامی-ایرانی در مدارس ایران بسیار ضعیف است. حال باید این موضوع مورد بررسی قرار گیرد که آموزش و پرورش چگونه می‌تواند شاخص‌های سبک زندگی را شناسایی و از کودکی در افراد نهادینه سازد.

ب) وزارت راه و شهرسازی

متولی اصلی در حوزه ساخت و ساز در کشور، این وزارتخانه می باشد. صنعت ساختمان یکی از صنایع مهم در کشور است که باید نظم، استحکام و زیبایی را در آن به عرصه ظهور رساند و مهندسان در این زمینه میراث‌دار سرمایه‌هایی عظیم هستند. متاسفانه در حال حاضر، طراحی، اجرا و نظارت بر ساخت و سازهای کلان در کشور، معمولا با سهل انگاری همراه است.

طبق آمارهای منتشرشده از سوی سازمان نظام مهندسی کشور، در طول سال، ۲۶۰ میلیون متر مربع ساختمان‌ در کشور ساخته می‌شود که از این میان ۱۶۰ میلیون متر مربع مسکونی است و سرمایه‌ای بالغ بر ۲۰۸ هزار میلیارد تومان در این بخش هزینه می‌شود.

این در حالیست که عمر مفید ساختمان در ایران، ۳۰ سال می باشد که فاصله بسیار زیادی در مقایسه با استاندارد جهانی(۱۰۰ سال)، وجود دارد. آموزش و تربیت معماران و مهندسین حرفه­ای در کنار تجدیدنظر در برخی قوانین، از مهم ترین راهکارها در این حوزه می باشد.

وزارت علوم، تحقیقات و فناوری: نظام دانشگاهی به عنوان مسئول اصلی پرورش دانشجویان معماری باید مورد توجه و بازنگری جدی قرار گیرد. در حال حاضر،حجم انبوه کتب ترجمه شده “معماری لیبرال” و حضور اساتید غیرحرفه ای در دانشگاه ها، مهم ترین معضل در این حوزه می باشد. زیرا دانشگاه مهمترین و اساسی‌ترین مکانی است که قادر است، روحیه خلاقیت، ابتکار، خود باوری و اعتماد به نفس را در نسلهای جوان شکوفا سازد.

دانشگاهها از یک سو حافظ و انتقال دهنده میراث فرهنگی و ارزشهای حاکم بر جامعه هستند و از سوی دیگر پاسخگوی نیازهای اجتماعی برای کسب، گسترش و توسعه دانش و فناوری می‌باشند.

رسالت­های دانشگاه در سه سطح آموزشی، پژوهشی و ارایه خدمات تخصصی تعریف میشود. با توجه به پیشینه فرهنگی و تاریخی و اهمیت فراوانی که آموزش و پژوهش در تفکر اسلامی دارد، حاکمیت علم و تعهد نیاز به فضای مناسب فرهنگی و اخلاقی دارد. این فضای مناسب جایی جز دانشگاه نیست، مکانی آموزشی و پژوهشی که در آن سازندگان فردای‏ جامعه به کسب مهارت می‏پردازند. نحوه آموزش و پژوهش، وضعیت‏ محیط آموزشی و آنچه که در این مراکز به دانشجویان‏ عرضه می‏گردد، به طور قطع نحوه عملکرد آنان را در آینده رقم خواهد زد.

اگر این روند با ضابطه صحیح و به ‏طور مثبت و همگام با آرمانها و ارزشهای اسلامی کشورمان دنبال‏ گردد، فارغ التحصیلان آن در کنار تخصص کسب شده می‌توانند با نیروی ایمان گره‏گشای‏ مشکلات کشور باشند و برنامه‌ای جامع و دقیق را برای توسعه ایران اسلامی با محور قرار دادن دین مبین اسلام و آخرین دستاوردهای علمی و تکنولوژیک طراحی نمایند.

زمانی دانشگاهها می‌توانند در ایجاد معماری اسلامی نقش داشته باشند که ارکان اصلی هر دانشگاه: آموزش دهنده (استاد)؛ آموزش گیرنده (دانشجو) و آنچه آموزش داده می‏شود (محتوای آموزش) هم سو و متناسب با نیازها و ارزشهای فرهنگی جامعه شکل گرفته باشند.

علاوه بر اینها عوامل دیگری نیز وجود دارد، از جمله هدف آموزش و برنامه‏ی آموزشی، فضای آموزشی و بخش اداری، فعالیتهای فوق برنامه و عوامل پرورشی و رفاهی.

اصلاح برنامه‏ های آموزشی و تغییر و تحول در محتوای آموزش و تطابق آن با نیازها، ماهیت فرهنگی و اجتماعی جامعه اسلامی‌مان، اصلی‌ترین برنامه‌ای است که وزارت علوم و دانشگاهها باید به آن بپردازند و برای فلسفه‏ آموزش اسلامی و جنبه‏های اخلاقی آن در تدوین برنامه‏های تحصیلی، به سبب اهمیت نقشی که در چگونگی حرکت و پیشرفتِ تمدن اسلامی اهمیتی به سزا قائل شوند.

از جمله اقدامهایی که می‌توان در این زمینه انجام داد، رفع کمبود منابع فارسی زبان و مدارک مکتوب و مدونی است که در راستای تأمین اهداف برنامه باشد. در این خصوص می بایست برای تربیت نیروی حرفه ای در راستای بکارگیری در دو حوزه آکادمیک و اجرایی نیز برنامه ای ویژه ای تهیه شود.

ج) شهرداری های کل کشور

وظیفه شهرداری ها در دو حوزه بسیار حائز اهمیت می باشد. نخستین وظیفه، طراحی، نظارت و اجرای پروژه های ساختمانی براساس معماری اسلامی-ایرانی است.

در این خصوص لازم است که ضمن تعامل با شوراهای اسلامی شهر و روستا، آیین نامه ای اصولی در این خصوص تدوین شود تا براساس آن، طراحی، ساخت و نظارت صورت گیرد. وظیفه دوم که ابعاد گسترده ای نیز دارد، آموزش فرهنگ آپارتمان نشینی و سبک زندگی اسلامی-ایرانی به خانواده ها می باشد. شورای عالی انقلاب فرهنگی، کمیسیون های فرهنگی، مدیریت شهری و… مجلس شورای اسلامی، شوراهای اسلامی شهر و روستا و رسانه‌های(مکتوب و مجازی) از دیگر متولیان این امر می باشند.

بیان شکل معماری شهری و فرهنگ عمومی از نظر آیت ا… خامنه ­ای

 به نظر بنده، فرهنگ عمومى دو بخش دارد: یک بخش، امور و مسائلى است که بارز و ظاهر و جلوِ چشم است و حقیقتاً هم در سرنوشت یک ملت دخالت دارد؛ اما در دراز مدت تأثیر مى‌کند. یعنى در مسیر زندگى و حرکت هاى آینده یک ملت تأثیر دارد. مثلاً شکل لباس و چه پوشیدن و چگونه پوشیدن و از کدام الگوى پوشش استفاده کردن، جزو مصادیق و نمونه‌هاى بارز فرهنگ عمومى جامعه است. یا شکل معمارى در جامعه و در چگونه خانه‌اى زندگى کردن، بخشى از فرهنگ جامعه را شکل مى‌دهد.

زیرا خانه‌هاى قدیمى ما یک نوع خانواده و خُلقیّات بار مى‌آورند (حیاط بزرگ، حوضى در وسطش و اتاق هایى در اطراف. از این اتاقْ پدر بزرگ در مى‌آید و از آن اتاقْ دایى و از آن یکى هم عمو. بچه‌هاى خانواده، همه دور هم و بَرِ یک سفره جمع مى‌شوند و در واقع، این خانه است که خانواده را به دنبال خود مى‌کشاند) و آپارتمان نوعى دیگر از خانواده ایجاد مى‌کند.

حتّى شکلِ در و پنجره و ارتباط اتاق ها با هم، به ناچار تأثیر خاصى بر ذهن و خُلق و منش و تربیت افراد دارد. از این‌رو، امروز – خوشبختانه – مى‌بینیم که در تلویزیون و میزگردها و گفتارها، بر معمارى سنّتى ایرانى تکیه مى‌شود. در کردارها نمى‌دانم چگونه است. ولى به هرحال، آنچه معلوم است این‌که ، این ملت کهن و بزرگ، قبل از این‌که از سبک معمارى اروپایى تأثیر بپذیرد، خودش یک سبکِ معمارىِ خاص داشته است.

 خوب؛ اینها از موارد فرهنگ عمومى است که فراوان است و تأثیراتش بر سرنوشت این ملت، بلند مدّت است. چون به هرحال، هر نوع لباس، هرگونه رفتار، هر شکل نشستن بر سفره، هرگونه سخن گفتنِ دو نفر در مواجهه با همدیگر و مسائلى از این قبیل، تأثیراتى انکار ناشدنى در شکل‌گیرى شخصیت افراد یک جامعه دارد. لکن نه در کوتاه‌مدّت؛ در بلندمدّت.

بخش دوم از فرهنگ عمومى، آن است که مانند بخش اوّل در سرنوشت یک ملت تأثیر دارد؛ اما تأثیراتش فورى و بسیار محسوس است. یعنى خودِ امورِ مربوط به این بخش از فرهنگ عمومى، چندان محسوس نیست؛ لکن تأثیراتش در جامعه و سرنوشت و مسیر آن، بسیار محسوس است. از جمله این امور و درواقع عمده‌ترینِ آنها، اخلاقیّات است؛ “اخلاق فردى و اجتماعىِ مردمِ یک جامعه”.

نتیجه گیری

در حد امکان سعی شود در طراحی خانه ها از آموزه های اسلامی استفاده شود. طبق گفته رهبر معظم انقلاب اسلامی خانه حریم خانواده است و نوعی حجاب برای اهل خانواده می­باشد.

در طراحی آپارتمان ها باید از الگوهای اسلامی بیشتر استفاده کنیم.

سبک زندگی اسلامی ایرانی در فرهنگ آپارتمان نشینی، نیاز به آموزش و فرهنگ سازی دارد که مراجع ذی صلاح نسبت به آن بیان نمودند.

در گذشته خانه های اربابان و رعیتان از هم جدا بود و به نوع متفاوتی معماری می­شده است ولی از زمان پهلوی بیشتر به سمت مدرنیته تغییر پیدا کرد و تفاوت فاحش میان این دو کمتر شد

منابع

۱) مهندس رضا دهشیدی، ۷ اصل حاکم بر معماری اسلامی، تیرماه ۱۳۹۱

۲)http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=13910320001017#sthash.muEwwrey.dpuf.

۳)    نهج الفصاحه ، ۵۴۶؛ تویسر کانی ، لئالی الاخبار ، ج۲، ۵؛ قمی، سفینه البحار، ج۱، ۴۱۳]

۴)     بیانات رهبر معظم انقلاب در دیدار با اعضای‌ شوراهای‌ فرهنگ‌ عمومی‌ استان‌ها در تیرماه ۱۳۷۴ “: